پاسخ به شبهه ی حرمت زیارت
فرقه وهابیت هیچ دلیلی بر حرمت زیارت قبور ندارد، بلکه این فرقه گرفتار یک سلسله اوهام شده و فقط به دنبال بهانه برای تکفیر مسلمانان می باشد. این فرقه که توسط محمد بن عبدالوهاب در قرن دوازدهم قمری ابداع و پایه‌گذاری شد، براساس عقاید ابن تیمیه و ابن قیم جوزی، هم در عرصه اعتقادات و هم در حوزة فقه و احکام در مقابل مسلمانان، اعم از شیعه و سنی، بلکه در حقیقت در برابر دین مبین اسلام قد علم کرده و با این بدعت، اسلام را منحصر به خود دانسته و سایر مسلمین را خارج از دین اسلام و محکوم به کفر و شرک کرده‌اند. وهابیت آموزه_های اسلامی را با سلیقه و ذوق خاصی که بتواند مسلمانان را با آن تکفیر کند تفسیر نموده است.
از این جمله اعتقاد خاص این فرقه در مسئله توحید در عبادت است. وهابی‌ها با داخل نمودن امور متعددی در معنای عبادت، دایره توحید در عبادت را آن قدر ضیق کرده‌اند که امکان عملی بر طبق آن را باقی نگذاشته است و در مقام عمل حتی خود آنان هم نمی‌توانند از موحّدین در عبادت به شمار آیند. ابن تیمیه می‌گوید: عبادت اسم جامعی است برای هر چه که خداوند آن را دوست داشته و می‌پسندد و این چیز می‌تواند در قالب گفتار باشد و می‌تواند به شکل عمل باطنی، و ظاهری مثل نماز، زکات، روزه و حج، راستگویی، اداء امانت، صله ارحام از انسان صادر گردد.[1] آنان هر عملی را که حاکی از احترام و تعظیم غیر خدا باشد موجب شرک و کفر می‌دانند و لذا به پیروی از این عقیده، شفاعت، توسل، تبرک زیارت قبور انبیاء و اولیاء و احترام به ارواح آنان، فرستادن صلوات با صدای بلند بر پیامبر اسلام خصوصاً در کنار قبر آن حضرت، جشن و شادی در میلادهای پیامبر و ائمه ـ علیهم السّلام ـ سوگواری در روزهای وفات و شهادت آنان وساختن قبّه بر قبور مبارک آنان و هر چیز دیگری که از احترام،تعظیم، تقدس آنها چه در عمل و چه در قول حکایت بکند به اعتقاد وهابیت حرام و غیرمشروع بوده و اعتقاد به این امور و عمل به آنها را باعث شرک و کفر می‌دانند. وهابی‌ها دقیقاً بر خلاف آیات قرآنی و روایات نبوی و سیره اصحاب و مسلمین و حکم عقل قدم برداشته و عبادت را بر طبق خواست و میل خودشان طوری تفسیر کرده‌اند که نه تنها راه و طریق بسوی اسلام را مسدود نموده‌اند، بلکه خط بطلان بر دین مبین اسلام کشیده و امکان مسلمان شدن را از هر کسی گرفته‌اند.
در اینکه عبادت فقط برای خدا است و عبادت غیر خدا با توحید در عبادت منافات دارد هیچ شک و تردیدی نه شرعاً و نه عقلاً وجود ندارد. و لکن هر فعل یا قول انسان حاکی از تعظیم، تکریم غیر خدا و نیز تذلل، خضوع و خشوع در برابر غیر خدا نمی‌تواند عبادت باشد. چون بالاترین درجه خشوع و خضوع که عبارت از سجده باشد در برابرغیر خدا در قرآن نه تنها جایز شمرده شده است بلکه امر و دستور الهی بر آن وجود دارد.[2] اگر سجده از مصادیق عبادت باشد هرگز خداوند به ملائکه دستور نمی‌داد که در برابر حضرت آدم ـ علیه السلام ـ به سجده بیافتند و نیز شیطان نباید در اثر عدم سجده کافر شده و ملعون درگاه الهی قرار می‌گرفت، بلکه بنابر معیار وهابیت باید از موحدین بشمار می‌آمد و این فرشته‌ها است که با این عمل‌شان کافر شده‌اند.
به هر حال اساس این اعتقادات کلی وهابیت را دشمنی و عداوت سران و پیشوایان وهابیت با اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ تشکیل می‌دهد. یعنی بزرگان وهابیت چون ادامه دهنده راه بنی امیه و دشمنان اهل بیت بوده و هستند، برای این هدف حرمت و شرک و کفر را در رابطه با زیارت و توسل و شفاعت و امثال اینها مطرح می_کنند زیرا این مطالب بیشتر در باره اهل بیت (ع) موضوعیت دارند.
وهابیت تنها دلیلی را که بر حرمت زیارت قبور توانسته اقامه کند حدیث «لا تُشدّ الرحال» است که در متون اهل سنت آمده است. این حدیث مستمسک وهابیت برای حرمت زیارت قبور شده و بزرگان وهابیت مثل ابن تیمیه و ابن قیم جوزی و محمد بن عبدالوهاب و امثال آنان در کتابهای خود به این حدیث به صورت فراوان پرداخته و بر محور آن حرمت زیارت قبور را نتیجه گرفته_اند. این حدیث در متون اهل سنت اینگونه نقل شده است: «... عن أبی هُرَیْرَةَ یَبْلُغُ بِهِ النبی (ص) لَا تُشَدُّ الرِّحَالُ إلا إلى ثَلَاثَةِ مَسَاجِدَ مَسْجِدِی هذا وَ مَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ مَسْجِدِ الْأَقْصَى»[3]؛ از ابو هریره نقل شده که از پیامبر به او رسیده است که بار سفر بسته نمی_شود، مگر به سوی سه مسجد، مسجد من(مسجد النبی)، و مسجد الحرام و مسجد الاقصی.
ما به عنوان نمونه از دو کتاب معتبر وهابی_ها استدلال به این حدیث را بر حرمت زیارت قبور نقل می_کنیم:
سلیمان بن عبدالله بن عبدالوهاب در شرح کتاب توحید پدر بزرگش حرمت زیارت قبور را از این حدیث اینگونه نتیجه می_گیرد:
«از چیزی که بر نهی از سفر به سوی قبور و امثال آن دلالت دارد حدیثی است که در صحیحین ابی سعید از پیامبر (ص)نقل کرده است که فرمود: لا تشد الرحال إلا إلى ثلاثة مساجد، المسجد الحرام ومسجدی هذا والمسجد الأقصى. پس در این نفی شد الرحال زیارت قبور و مشاهد نیز داخل می شود یا به اعتبار اینکه نهی از سفر است و یا به اعتبار اینکه نفی استحباب می باشد. اما در یک روایت صحیح به صراحت با صیغه نهی آمده است. پس نهی برای آن تعیین می_شود و به همین علت صحابه منع را از آن فهمیده است.»[4]
ابن تیمیه که تمام عقاید وهابیت از او سرچشمه گرفته است در این رابطه می_گوید: « هیچ کسی برای وقوف در غیر عرفات نباید سفر کند و نیز برای وقوف به مسجد اقصی و قبر هیچ یکی از انبیاء و مشایخ و غیر آنها و مسلمانان بر این اتفاق دارند بلکه قول علماء بر این ظهور بیشتر دارد که که هیچ کسی نباید برای زیارت قبری از قبور سفر کند و لکن زیارت قبور با زیارت شرعی برای کسی که با این زیارت به آن نزدیک می شود مانعی ندارد چنانچه که زیارت مسجد قباء از مدینه زیارت شود و هیچ کسی نباید به سوی آن سفر کند به خاطر نهی پیامبر اسلام از سفر مگر به سوی مسجد سه گانه. و این به خاطر اینست که دین مبنی بر دو اصل است یکی اینکه عبادت نشود مگر خدای یگانه_ای که شریک ندارد و این خدا هم عبادت نشود مگر با آنچه که تشریع شده است و با بدعت او را عبادت نکنیم چناچه که خداوند متعال فرمود است: فمن کان یرجو لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا ولا یشرک بعبادة ربه احدا. و ...» [5]
این تمام دلیل و استدلال وهابی_ها بر حرمت زیارت قبور می_باشد که در کتابهای مختلف آنها منعکس شده است. لکن با بیان مطالبی زیر روشن خواهد شد که نه تنها این حدیث حتی از دیدگاه علماء اهل سنت بر حرمت زیارت قبور دلالت ندارد بلکه احادیث متعددی بر جواز بلکه بر استحباب زیارت قبور در متون معتبر اهل سنت از پیامبر اسلام (ص) نقل شده است.
1.حدیث شدالرحال هیچ دلالتی بر حرمت زیارت قبور ندارد بلکه حتی بر حرمت سفر به سوی غیر مساجد سه گانه نیز دلالت ندارد؛ زیرا اولا موضوع این حدیث مساجد می_باشد نه قبور و لذا قبور از تحت این حدیث موضوعا خارج می_باشند و وهابی_ها بدون ارائه هیچ دلیلی می_گویند که زیارت قبور نیز داخل در این روایت می_شود. ثانیا کلمه« لَا تُشَدُّ الرِّحَالُ » نهی نیست که از آن حرمت سفر به سوی غیر این سه مسجد به دست آید بلکه صیغه_ای نفی است به این معنا که به سوی غیر از این سه مسجد بار سفر بسته نمی شود و در کتاب شرح توحید نویسنده فقط ادعا کرده است که در یک روایت صحیح دیگر، این حدیث با صیغه نهی نقل شده است در حالی که نه این حدیث را نقل کرده است و نه منبعی را که این حدیث در آن نقل شده باشد!. ثالثا به گفته علماء اهل سنت این سخن رسول خدا بر فضلیت این سه مسجد دلالت دارد . یعنی اگر کسی می_خواهد سفر کند به سوی این سه مسجد سفر کند و در آنها به عبادت بپردازد.
بر این مطلب در کتابهای متعدد اهل سنت تاکید شده است. ابو سعید در کتاب فضائل مکه می_گوید: « مکه حرم خداوند است و کسانی که در مکه هستند از عذاب خدا در امان می_باشند و یک روز ماندن در حرم خدا بهتر از روزه گرفتن و ماندن یک دهر در غیر آن است و به همین علت است که از رسول خدا روایت شده است که: لا تشد الرحال إلا الى ثلاثة مساجد مسجدی هذا والمسجد الحرام والمسجد الأقصى. و از مساجد دیگری نام نبرده است. و نیز فرموده است : یک نماز در مسجد من (مسجد النبی) با هزار نماز در جاهای دیگر برابری می_کند به جز مسجد الحرام که یک نماز در آن برابر با صد هزار نماز در جاهای دیگر است. و یک نماز در مسجد الاقصی برابر با پانصد نماز در جاهای دیگر می باشد». [6]
نووی نیز در شرح صحیح مسلم گفته است که این حدیث فضیلت این مساجد سه گانه را بیان می_کند و معنای آن در نزد جمهور علماء اینست که شد رحال به سوی غیر این مساجد فضیلتی ندارد و اینکه برخی می_گویند شد رحال به سوی غیر این مساجد سه گانه حرام است یک سخن غلط و باطل می_باشد.[7]
2.ابن حجر عسقلانی شارح صحیح بخاری می_گوید اگر ما حدیث شدالرحال را به صورت مطلق بگیریم و آن را بر حرمت سفر به سوی غیر این مساجد سه گانه حمل کنیم تمام سفر ها مثل سفر برای تجارت و صله رحم و طلب علم و امثال آنها حرام می_شوند. و لذا معنای درست این حدیث این خواهد بود که برای عبادت و نماز به سوی این مساجد بار سفر بسته شود و به سوی مساجد دیگر فضیلتی برای این کار نیست. بنا براین سخن کسی که گفته است سفر برای زیارت قبر شریف(قبر نبی) و قبرهای صالحین حرام است باطل می_شود. [8]
افزون بر اینکه این حدیث هیچگونه دلالتی بر حرمت زیارت قبور ندارد احادیثی در متون اهل سنت نقل شده که دلالت بر استحباب زیارت قبور دارند. هرچند در برخی از این احادیث آمده است که در ابتداء زیارت قبور از طرف پیامبر اسلام منع شده لکن بعدا یا بلا فاصله این منع نسخ شده و پیامبر اسلام (ص) به زیارت قبور دستور داده_اند و درنتیجه زیارت قبور از طرف رسول خدا در این روایات جایز بلکه مستحب قرار داده شده است.
1.حاکم نیشابوری می_گوید احادیثی که در نهی زیارت قبور آمده اند منسوخ شده اند و ناسخ آن حدیثی است که از پیامبر اسلام نقل شده که فرمود: «قد کنت نهیتکم عن زیارة القبور ألا فزوروها فقد أذن الله تعالى لنبیه (ص) فی زیارة قبر أمه و هذا الحدیث مخرج فی الکتابین الصحیحین للشیخین رضی الله عنهما» یعنی من قبلا از زیارت قبور شما را منع کرده بودم اما آگاه باشید پس قبرها را زیارت کنید به راستی که خداوند متعال به پیامبرش اجازه داد که قبر مادرش را زیارت کند.
این حدیث در صحیحین (صحیح بخاری و مسلم)نقل شده است. و در نقل دیگری آمده است که پیامبر(ص) فرمود:« نهیتکم عن زیارة القبور فزوروها فإن فیها عبرة»؛ من شما را از زیارت قبور منع کرده بودم پس قبر ها را زیارت کنید زیرا این کار عبرت برای شما است.[9] و نیز نقل شده که پیامبر فرمود: «ألا فزوروا القبور فإنها تزهد فی الدنیا وتذکر الآخرة» یعنی آگاه باشید قبرها را زیارت کنید زیرا قبرها موجب زهد در دنیا و یاد آخرت می شود. و باز نقل شده است: «نهیتکم عن زیارة القبور فزوروها فإنها تذکرکم الموت» یعنی شما را از زیارت قبرها نهی کرده بودم پس آنها را زیارت کنید زیرا قبر_ها مرگ را به یاد شما می_آورد.[10]
در صحیح مسلم نیز آمده است که سفارش پیامبر این است که به زیارت اهل قبور بروید که این عمل مایة یاد آوری سرای دیگر است.[11]
2. نووی می_گوید در حدیثی که پیامبر (ص) در زیارت قبرستان بقیع فرموده است که گفته شود « ...السلام علیکم دار قوم مؤمنین وانا ان شاء الله بکم لاحقون» دلیل بر استحباب زیارت قبور است و سلام دادن به اهل قبور و دعاء برای آنان و ترحم بر آنان مستحب می_باشد. و از این سخن که «یخرج من آخر اللیل إلى البقیع » د ر این حدیث آمده است، به دست می_آید که زیارت در آخر شب فضیلت دارد. [12]
2.در کتاب بحر رائق که کتاب فقهی اهل سنت می_باشد فتوا داده شده است که زیارت قبور مانعی ندارد به دلیل اینکه پیامبر اسلام(ص)فرمود«إنِّی کُنْت نَهَیْتُکُمْ عن زِیَارَةِ الْقُبُورِ أَلَا فَزُورُوهَا» و به دلیل اینکه امت اسلامی از زمان رسول خدا تا امروز این کار را انجام می_دهد.[13]
از آنچه که بیان شد این نتیجه حاصل می_گردد که زیارت قبور نه تنها حرام نمی_باشد بلکه به دلیل عبرت گرفتن و یاد آوری مرگ و قیامت و زهد در دنیا مستحب است و لذا این عمل به طور کلی سیره مسلمین بوده و خلفا و حکام به زیارت قبر پیامبر و قبور اولیائ و صالحین می_رفتند و تا امروز این سنت حسنه در میان مسلمانان ادامه دارد.
---------------------------------------------------------
1. سبحانی، جعفر، فی ظلال التوحید، مؤسسه امام صادق ـ علیه السلام ـ 1412 ق، ص 25.
2 . بقره/34.
3صحیح مسلم، تألیف: مسلم بن الحجاج أبو الحسین القشیری النیسابوری، دار النشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی ج2ص1014.
4. یسیر العزیز الحمید فی شرح کتاب التوحید، سلیمان بن عبد الله بن محمد بن عبد الوهاب، دار النشر: مکتبة الریاض الحدیثة - الریاض. ج1ص 313.
5. کتب ورسائل وفتاوى شیخ الإسلام ابن تیمیة، أحمد عبد الحلیم بن تیمیة الحرانی أبو العباس، دار النشر: مکتبة ابن تیمیة، الطبعة: الثانیة، تحقیق: عبد الرحمن بن محمد بن قاسم العاصمی النجدی ج26ص150-151.
6. فضائل مکة والسکن فیها، تألیف: الحسن بن یسار البصری أبو سعید، دار النشر: مکتبة الفلاح - الکویت - 1400، تحقیق: سامی مکی العانی ج1ص22.
7. مسلم بن حجاج نیشابوری، الصحیح لمسلم(مع شرح الامام محی الدین نووی)،ج4ص326، پاکستان، مکتبه البشری، چاپ دوم، 1430ق.
8. فتح الباری شرح صحیح البخاری، تألیف: أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل العسقلانی الشافعی، دار النشر: دار المعرفة - بیروت، تحقیق: محب الدین الخطیب ج3ص66
9. المستدرک على الصحیحین، محمد بن عبدالله أبو عبدالله الحاکم النیسابوری، دار النشر: دار الکتب العلمیة - بیروت - 1411هـ - 1990م، الطبعة: الأولى، تحقیق: مصطفى عبد القادر عطا ، ج1ص530.
10المستدرک على الصحیحین، ج1ص531 .
11. صحیح مسلم، جلد 3 دارالکتب العلمیه، بیروت باب مایقال عند دخول القبور، صفحه 64.
12. شرح النووی ج 7ص41 صحیح مسلم بشرح النووی، تألیف: أبو زکریا یحیى بن شرف بن مری النووی، دار النشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت - 1392، الطبعة: الطبعة الثانیة
13.البحر الرائق، ج2ص210
منبع: نرم افزار پاسخ 2.5
